Çiftçilerin alamadığı destek miktarı 480 milyar 400 milyon lira..
2025 için öngörülen GSYH’nin 61 trilyon 540 milyar lira olduğu düşünülürse, çiftçilerin 615 milyar 400 milyon lira destek alması gerekiyor. Buna karşın 135 milyar lira ile yetinmek zorunda kalan çiftçilerin alamadığı destek 480 milyar 400 milyon lira
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile Strateji ve Bütçe Başkanı İbrahim Şenel tarafından kamuoyuyla paylaşıldı. Tarım sektörü açısından bu bütçe teklifinde yer alan veriler özellikle merakla bekleniyordu.
En dikkat çeken konu, 2025 yılında çiftçilere verilecek tarımsal desteklerin ne kadar olacağıydı. Cevdet Yılmaz’ın açıklamasına göre, gelecek yıl çiftçilere 135 milyar lira destek sağlanacak. Bu miktar, 2024 yılında verilen 91 milyar 554 milyon liraya kıyasla %47’lik bir artışı ifade ediyor. İlk bakışta bu artış kayda değer görünse de meseleye Tarım Kanunu’nun 21. maddesi üzerinden bakıldığında durumun pek de parlak olmadığı anlaşılıyor. Kanuna göre, tarımsal desteklerin gayrisafi milli hasılanın (GSYH) %1’inden az olmaması gerekiyor. Ancak 2025 için öngörülen GSYH’nin 61 trilyon 540 milyar lira olduğu düşünülürse, çiftçilerin aslında 615 milyar 400 milyon lira destek alması gerekiyor. Buna karşın, 135 milyar lira ile yetinmek zorunda kalan çiftçilerin alamadığı destek miktarı 480 milyar 400 milyon liraya ulaşıyor.
Bir diğer dikkat çekici nokta, merkezi yönetim bütçesi içinde tarımsal desteklerin payı. 2024 yılında %0,8 olan bu oran, 2025’te %0,9’a yükseliyor. Ancak bu artışın tarihi perspektifte düşük kaldığını söylemek mümkün. 2002’den bu yana en düşük oran,2024 yılında gerçekleşmişti ve 2025 yılı ise bu açıdan ikinci sırada yer alıyor. 2003-2018 yılları arasında tarımsal desteklerin merkezi bütçedeki payı ortalama %2,1 iken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bu oran %1,3’e geriledi. Bu veriler, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin çiftçilere pek de faydalı olmadığını açıkça gösteriyor.
2006 yılında yürürlüğe giren Tarım Kanunu’na göre, çiftçilere her yıl GSYH’nin %1’i oranında destek verilseydi, 2007-2025 yılları arasında çiftçilere toplamda 1 trilyon 864 milyar 700 milyon lira destek sağlanmış olacaktı. Ancak gerçekte verilen destek miktarı 495 milyar 365 milyon lirada kaldı ve çiftçilerin alması gereken ama alamadığı destek 1 trilyon 369 milyar 335 milyon liraya ulaştı. Eğer bu destek zamanında çiftçilere verilseydi, borç batağındaki çiftçiler bankalara olan 738 milyar liralık borçlarını kapatıp ekonomik olarak daha güçlü hale gelebilirdi. Ne yazık ki bu fırsat kaçırıldı ve biz hala dünyanın en pahalı gıdalarını tüketen birkaç ülkeden biri olmaya devam ediyoruz.
Yaklaşan bütçe görüşmelerinde, Tarım ve Orman Bakanlığı bütçesi 6 Kasım 2024 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde ele alınacak. Ancak kabine değişikliği söylentileri, bu tarihe kadar Tarım ve Orman Bakanı’nın görevde olup olmayacağına dair soru işaretlerini de beraberinde getiriyor. Son yıllarda tarım ve orman bakanlarının görev süreleri oldukça kısa oldu. Mehdi Eker’den sonra bakanlık koltuğuna oturan isimlerin ne projeleri sonuçlandı ne de projelerinin sonunu görebildiler. Bakanların sıkça değiştirilmesi sektörde istikrarsızlık yaratıyor ve bu durumun çiftçiye bir faydası olmadığı aşikar. Ahmet gitmiş, Mehmet gelmiş; anlayış değişmedikçe bakanın kim olduğu çiftçi için bir anlam ifade etmiyor. Üstelik her bakan değiştiğinde bürokrat kadrolarının da değişmesi, sektörde işler tam anlamıyla yoluna girmeden yeniden sıfırdan başlamasına yol açıyor.
Bu bağlamda, tarım sektöründeki sorunların çözülüp çözülmeyeceği konusunda umutlu olmak zor. Bakanların uzun vadede görevde kalması, hesap verebilirliği ve istikrarı sağlayacak adımlar atılması gerekiyor. Ancak mevcut tabloya bakıldığında, tarım politikalarında köklü bir değişim olmadan, çiftçinin sorunları çözülmeyecek gibi görünüyor. Sizce çözülür mü?
