Gıda fiyatları, ayçiçek yağı, hurafeler ve yapılması gerekenler
Son dönemin en önemli tartışma konularından birisi gıda fiyatlarındaki artışlar. Enflasyona etkisi yönüyle bakarsak çok yakından ve dikkatli bir şekilde analiz edilmesi gereken bir konu. Zaten Merkez Bankası da Para Politikası Kurulu toplantı metinleri de dahil olmak üzere hemen hemen her platformda bu konuya vurgu yapıyor. Ancak gıda fiyatlarındaki artış para politikası ile kontrol edilmesi mümkün olmayan bir durum. Daha önceki yazılarımda belirttiğim gibi parasal aktarım mekanizmasının gıda fiyatlarını baskılayabileceğine dair elimizde bir kanıt yok. Mesela son dönemin en çok tartışılan ürünlerinden birisi olan ayçiçek yağına bakalım.
AYÇİÇEK YAĞININ FİYATI NEDEN ARTIYOR?
Bu sorunun cevabı bir bütün oluşturacak şekilde üç parçadan oluşuyor. İlki aşağıdaki grafikten de görüleceği gibi 2018 Ağustos’undaki kur şokundan kaynaklı bir geçiş etkisi var. İkincisi son dönemde küresel ayçiçek yağı fiyatlarında oldukça sert bir yükseliş söz konusu. Üçüncüsü ise iklim koşullarından dolayı rekoltede sektör profesyonellerinin tahminlerine göre yüzde 20-25 düşüş var. Bu üçü bir araya gelince fiyatlarda ciddi bir artış görüyoruz. Ancak son dönemdeki artışı küresel fiyatların ve kuraklığın tetiklediğini görüyoruz.
TÜİK’E HAKSIZLIK EDİLİYOR OLABİLİR Mİ?
Son dönemde eleştirilen kurumlardan birisi de Türkiye İstatistik Kurumu. Enflasyonu olduğundan daha düşük gösterdiği ve bunu yapabilmek için de fiyatı yükselen ürünlerin sepetteki ağırlığını düşürdüğü gibi hurafeler ortada dolaşıyor. O halde bu yaklaşıma göre TÜİK’in ayçiçek yağının enflasyon sepetindeki ağırlığını düşürmüş olması beklenir. Oysa yine grafikten göreceğiniz üzere TÜİK, 2018’de sert bir şekilde fiyatları yükselen ayçiçek yağının sepetteki ağırlığını artırmış. Bu yüzden merdiven altı enflasyon hesaplamaları ile kafa karıştırmak yerine bırakalım da TÜİK işini yapsın. Değilse TÜİK neden yumurtanın yüzde 82, ayçiçek yağının yüzde 52, mercimeğin yüzde 60 ve kuru fasulyenin yüzde 35,3 fiyatının arttığını açıklasın?
NE YAPMAMIZ LAZIM?
Enflasyon sepeti içindeki gıda fiyatlarının artması kuşkusuz önemli bir konu. Mesela piyasa verilerine göre 2020’nin ilk 9 ayında ulusal zincir marketlerin toplam cirosunun yüzde 3,7’si ve yerel zincirlerin cirosunun yüzde 4,2’si ayçiçek yağından oluşmuş. Bu ürünün fiyatındaki artış geçiştirilecek bir mesele değil. Bu ve benzeri ürünlerdeki fiyat artışların enflasyonda oluşturduğu yukarı yönlü baskının olumsuz etkilerini gözardı edemeyiz. Öte yandan bu fiyat artışları para politikası ile de çözülemez. Aracıların ve zincir marketlerin fiyatın belirlenmesinde nasıl çiftçiden daha etkili olduğunun analiz edilmesi gerekiyor. Bu bakımdan “sözleşmeli tarım” gibi bir yandan çiftçinin girdi maliyetlerini azaltacak diğer yandan da ürün arz miktarını yönlendirecek stratejik uygulamaların yaygınlaşması gerekiyor.
