Sebze tüketimini yüzde 40 artırın, ağır Covid riski yüzde 70 azalsın
Dr. Mark Hyman: Merhaba. Bu hafta Covid, özellikle de uzun Covid ve post-Covid (Covid sonrası) sendromu hakkında konuşacağız. Covid olanların yüzde 20 ila 50’sinin eski haline dönemediğini gösteren farklı çalışmalar var. Üstelik uzun Covid veya Covid-sonrası sendrom için hastalığı ciddi geçirmenize gerek yok. Hafif atlatılan Covid sonrasında bile baş ağrıları, beyin sisi, kas ağrıları ve yaşamı etkileyen başka fiziksel semptomlar görülebiliyor. Biraz kronik yorgunluğa benziyor. Hoş geldin Leo. Uzun Covid ne demek? Hangi kriterlerle belirleniyor?
Dr. Leo Galland: Kriterler henüz fazla geniş; net tanımlanmış değil. Muhtemelen birden fazla sendromdan söz ediyoruz. Başlangıçta, Covid olduktan sonraki 30 gün içinde yaşadığınız sorunlar için kullanılıyordu. Bu süre zamanla önce 60, sonra 90 güne çıktı. Yoğun bakıma alınmış, ağır hasta, entübe edilmiş kişilerin sağlığına geri kavuşması için belli bir zamana ihtiyaç duyması normal. Ama hastalığı hafif geçiren, hatta hiç semptom göstermeyenlerde bile bazı bulgular ortaya çıkabiliyor. Uzun vadeli akciğer hasarı gibi sorunlar görülebiliyor. Covid-19 geçirmiş birinin üç ay içinde yüksek tansiyon veya diyabet hastası olma ihtimali normalden daha yüksek. Pankreas ve beyne zarar verebiliyor.
Dr. Mark Hyman: Aslında burada bir adlandırma hatası var. SARS, yani ağır akut solunum yolu yetmezliği sendromu diyoruz. Ama etkileri solunum sistemini aşıyor. Aslında endotel doku ve kan damarları aracılığıyla bütün vücudu etkiliyor. Kalp, beyin, akciğer, pankreas, böbrek, bağırsak, deri… Hepsi virüsten etkileniyor. Peki virüs belli etmeden vücutta kalarak mı bunlara yol açıyor, yoksa başlangıçta verdiği hasar yüzünden vücut iyileşemediği için mi bu sorunları yaşıyoruz?
Dr. Leo Galland: Virüsün akut solunum enfeksiyonundan sonra aylarca sindirim yolunda kalabildiğini biliyoruz. Orada nasıl yaşadığı ve ne yaptığı ise henüz bilinmiyor. Farklı bulgular var, ama henüz erken.
Dr. Mark Hyman: Üstelik bu sorunu sadece yaşlılar veya başka hastalıkları olanlar yaşamıyor. 30 yaşında, günde sekiz kilometre koşan, sağlıklı beslenen insanlarda da görülebiliyor. Peki yüzde kaç oranında uzun Covid görülüyor? Verilerden bahseder misin?
Dr. Leo Galland: Kontrollü deneylere göre risk yüzde 30 civarında. Bu çok yüksek, çünkü öldürücü Covid-19’a maruz kalan, bu hastalığı geçiren yüz milyonlarca insan var. Üstelik teşhis konmamış, belki uzun vadedeki etkilere maruz kalacak ama henüz bilmediğimiz bir sürü kişi var.
