Üreticiden markete uzanan yolda domates fiyatı nasıl değişiyor – Vahap MUNYAR

Zincir marketlere dönük “fahiş fiyat” tartışmaları üzerine piyasayı iyi bilen bir uzman, domatesin üreticiden markete uzanan yolculuğu ile ilgili eline ulaşan tabloyu bana gönderdi.

Uzmanın gönderdiği tablodaki bilgi notunda önce üretim bölgeleri üzerinde duruldu:

Yaz dönemi tane domates üretim bölgeleri: Burdur, Isparta, Denizli, Mersin, Antalya illerinin rakımı yüksek ilçelerinde serada üretiliyor.

Şu noktanın altı çizildi:

– Geçen yıl fiyatların düşük olması nedeniyle bu yıl üretim azaldı.

İhracata işaret edildi:

– Dolar kurunun yüksek olması nedeniyle ihracat talebi yüksek. İsrail’e Mersin üzerinden yüksek tonajlı ihracat yapıldı. Rusya’ya ihracat izni de eylül ayında açıldı.

Geçen yılın üretici fiyatları anımsatıldı:

– 2020 Haziran ayında yerinde üretici fiyatı 2 lira civarında gerçekleşti.

Bu yılki üretici fiyatları sıralandı:

Haziran-Ağustos: 3 lira
Eylül: 3.6-4 lira
Bir marketin alım fiyatından yola çıkılarak fiyatı oluşturan etkenler şöyle aktarıldı:

Üretici fiyatı: 4.1 lira
İşçilik: 0.21 lira
Kasa: 0.26 lira
Nakliye: 0.54 lira
Genel Gider: 0.45 lira
Kâr: 0.4 lira
Ciro Primi: 0.3 lira
Hal Rüsumu: 0.041 lira
Marketin Alış Fiyatı: 6.3
Marketin alırken kilosunu 6.3 liraya mal ettiği domatesi satış fiyatı da tabloda yer aldı:

6.90 lira.
Aynı günlerde zincir marketlerdeki kilo başına domates satış fiyatları da şöyle aktarıldı:

5.29 lira, 5.90 lira, 6.90 lira, 7.45 lira.
Aynı gün zincir marketlerden elde edilen tane domatesin kilo fiyatının gösterdiği farklılık şöyle anlatıldı:

– O gün 5.29 liralık fiyat uygulayan market, domateste indirim uyguluyordu. 5.90-7.45 lira arasında değişen satış fiyatı da, marketlerin üreticiden alım fiyatı ve üzerindeki maliyetlerden kaynaklanıyor.

Üreticiden 4.1 liraya çıkan bir kilo domates, üzerine binen maliyetlerle markete ulaştığında 6.3 lirayı buluyor. Yani, market rafına çıkıncaya kadar üzerine 2.2 lira maliyet biniyor.

Market de üzerine 60 kuruş ekleyip, domatesi rafına koyuyor…

Marketlerde fiyatların nasıl oluştuğunu anlamak için bu yolculuğu bilmek, iyi incelemek gerekiyor.

Bu yolculukta ortadan kaldırılabilecek, azaltılabilecek maliyet var mıdır, ona odaklanmakta yarar var değil mi?

Organize perakende geliştikçe enflasyonu aşağı çekebilir mi
BAŞTA gıda tarafı olmak üzere organize perakende sektörünün temsilcilerinden sıkça şu iddiayı duyarım:

– Organize perakendenin büyüdüğü her ülkede enflasyon düşüyor. Örneğin, yüzde 90’lar seviyesinde yüksek organize perakende oranları olan ülkelerde enflasyon en fazla yüzde 1.2 (2020 yılında) civarında gerçekleşmiştir.

Bu konuda da bir uzmandan gelen bilgi notundaki veriler dikkatimi çekti. Öncelikle bazı ülkelerde 2020 yılı verilerine göre organize perakende sektörünün yaygınlığına baktım:

İNGİLTERE: Toplam perakende pazarı 261.3 milyar dolar, organize perakende pazarı 256.1 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 98.

ALMANYA: Toplam perakende pazarı 306.2 milyar dolar, organize perakende pazarı 297.9 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 97.

FRANSA: Toplam perakende pazarı 293.2 milyar dolar, organize perakende pazarı 276.8 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 94.

İSPANYA: Toplam perakende pazarı 129.8 milyar dolar, organize perakende pazarı 117 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 90.

İTALYA: Toplam perakende pazarı 220.4 milyar dolar, organize perakende pazarı 190.5 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 86.

MACARİSTAN: Toplam perakende pazarı 24 milyar dolar, organize perakende pazarı 18.8 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 78.

POLONYA: Toplam perakende pazarı 96.9 milyar dolar, organize perakende pazarı 72.9 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 75.

TÜRKİYE: Toplam perakende pazarı 64.7 milyar dolar, organize perakende pazarı 28.1 milyar dolar, organize perakendenin payı yüzde 43.

Bu tabloya ek olarak 2019 yılı enflasyon verileriyle şöyle bir sıralama da yapıldı:

TÜRKİYE: Organize gıda perakende oranı yüzde 43.4, enflasyon yüzde 11.9.

SUUDİ ARABİSTAN: Organize gıda perakende oranı yüzde 52.2, enflasyon yüzde 3.6.

MEKSİKA: Organize gıda perakende oranı yüzde 65.3, enflasyon yüzde 3.4.

GÜNEY AFRİKA: Organize gıda perakende oranı yüzde 48.9, enflasyon yüzde 3.3.

POLONYA: Organize gıda perakende oranı yüzde 75.2, enflasyon yüzde 3.3.

RUSYA: Organize gıda perakende oranı yüzde 54, enflasyon yüzde 3.2.

BREZİLYA: Organize gıda perakende oranı yüzde 58.3, enflasyon yüzde 2.7.

ABD: Organize gıda perakende oranı yüzde 95.1, enflasyon yüzde 1.5.

KANADA: Organize gıda perakende oranı yüzde 92.2, enflasyon yüzde 0.6.

ALMANYA: Organize gıda perakende oranı yüzde 97.3, enflasyon yüzde 0.5.

FRANSA: Organize gıda perakende oranı yüzde 94.4, enflasyon yüzde 0.5.

İTALYA: Organze gıda perakende oranı yüzde 86.4, enflasyon yüzde 0.1.

İSPANYA: Organize gıda perakende oranı yüzde 90.2, enflasyon yüzde – 0.2.

Bu tablo, organize perakendenin enflasyonu aşağı çektiğini tam olarak ortaya koymaya yeter mi?

Yine de dikkate almak, üzerinde düşünmek gerekmez mi?