Kaçak tütünün yarattığı vergi kaybı 15 milyar lirayı buluyor Vahap Munyar

ÖNCEKİ hafta cuma-cumartesi günü Rıdvan Mertöz Ortaokulu’nun temel atma töreni için Malatya’dayken komşumuz Adıyaman’dan haberler geldi:

– Tütün üreticileri haklarını savunmak, seslerini Ankara’ya duyurmak için eylem yapıyor. Bu eylem çerçevesinde yol kapattılar.

Soruşturdum, tütün eylemine neden olan konuyu anlamaya çalıştım:

– Yetki belgesi almadan veya bildirimde bulunmadan kaçak tütün ticareti yapanlara yönelik idari para cezalarının hapis cezasına dönüştürülmesini öngören yasa 2017 yılında çıktı. Uygulaması o tarihten beri erteleniyordu. 1 Temmuz 2021’de uygulamaya girdi.

Sektörü iyi bilen bazı uzmanlarla görüştüm, öncelikle şu noktanın altını çizdiler:

Tarım Bakanlığı’ndan yetki belgesi alan veya bildirimde bulunan dürüst tütün çiftçisini olumsuz etkileyen bir durum söz konusu değil. Aksine tütün tarımının sürdürülebilirliği açısından bu cezalar dürüst çiftçiyi koruyor. Uzmanlardan biri şu noktaya işaret etti:

– Sigara kaçakçıları için hapis cezası uygulaması zaten var. Şimdi aynı şey kaçak tütün için de devreye girmiş oldu.

Uzmanların gönderdiği bilgi notuna baktım, vergi gelirleri açısından sektörün önemini bir kez daha gördüm:

– Başta sigara olmak üzere tütün mamullerinden 2020 yılında sağlanan ÖTV ve KDV geliri 75 milyar liraya ulaştı. Bu kaynak, devletin toplam vergi gelirlerinin yüzde 9’unu oluşturdu. Bu kaynak yüzde 100’e yakın tahakkuk-tahsilat oranı ile kamu maliyesi açısından kıymetli.

Bilgi notundaki şu bilgi, kaçakçılıkla mücadelenin başarısını ortaya koydu:

– 2010’lu yılların başında sigara kaçakçılığında meydana gelen artışın ardından, uygulanan cezaların ve sınır kontrollerinin artırılması ile kaçakçılığın yurt içindeki ve dışındaki tedarik zinciri kırıldı, kaçak sigara oranı yüzde 20’lerden yüzde 5’lerin altına indi.

Bilgi notunun şu bölümü son dönemlerdeki sıkıntının özetiydi:

– Geçmişte “sigara kaçakçılığı” olarak ortaya çıkan yasa dışı tütün mamülleri ticareti, şimdilerde şekil değiştirdi, yerini yasa dışı sarmalık tütün ticaretine bıraktı.

Sarmalık kaçak tütün ticaretinin vergi açısından yarattığı sorunun büyüklüğünü de şu veri netleştirdi:

– 2020 yılı verileri dikkate alındığında vergisi ödenmemiş tütün ve kıyılmış tütün satışından devletin 15 milyar liraya ulaşan vergi kaybına uğradığı hesaplanıyor.

Bilgi notunda Adıyaman’da yol kapatma eylemine yol açan yasa da özetlendi:

– Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan “yetki belgesi” almadan veya bildirimde bulunmadan tütün ticareti yapmak 1 Temmuz 2021’den itibaren yasaklandı. Yetki belgesi almadan veya bildirimde bulunmadan tütün ticareti yapanlara 3 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası verilecek.

1999-2018 döneminde Ege Tütün İhracatçıları Birliği Başkanlığı görevini yürüten İzmir Ticaret Odası Başkanı Mahmut Özgener’e konuyu danıştım, şu noktanın altını çizdi:

– Sigarada vergi yükü yüzde 80 dolayında, sarmalık tütünde yüzde 40 vergi söz konusu. Yetki belgesi alarak, bildirimde bulunarak tütün ticareti yapmak isteyenler yüzde 40 vergiye tabi olacak. Ayrıca, kooperatifl eşmeleri de söz konusu olabilecek.

Kıyılmış tütün ticareti yapanları yetki belgesi almaya, bildirimde bulunmaya zorlamanın yanlış tarafı var mı? Belge alarak kıyılmış tütün ticareti yapanlar, vergi açısında sigaranın karşısında avantajlı görünüyor…

“Hiç vergi ödemeyeyim” deyip kaçakçılığı sürdürenler de bu durumda hapis cezası riskine katlanacak.