TÜİK’in TÜFE’sine karşı Yaşam Maliyeti Endeksi!
Uzun yıllar DPT ve Merkez Bankası’nda üst düzey yöneticilik yapan ekonomist Zafer Yükseler, TÜİK’in çokça tartışılan tüketici fiyat endeksi yerine Yaşam Maliyeti Endeksi’ni oluşturdu. Mayıs ayında TÜFE artışı aylık yüzde 2,98, yıllık yüzde 73,50 iken, YME’de aylık yüzde 2,17, yıllık yüzde 82,76 olarak hesaplandı.
Devlet Planlama Teşkilatı’nda (DPT) uzman yardımcısı olarak başladığı kariyerini, DPT ve Merkez Bankası’nda Genel Müdürlük ile tamamlayan “Emekli-Danışman” ekonomist Zafer Yükseler, TÜİK’in tartışmalı Tüketici Fiyat Endeksi (TÜİK) yerine oluşturduğu Yaşam Maliyeti Endeksi’nin (YME) Mayıs 2022 sonuçlarını açıkladı.
TÜİK’in enflasyon hesaplamaları
TÜİK’in üretici ve tüketici enflasyonunu hesaplayarak açıkladığını hatırlatan Yükseler, tüketici fiyatları endeksinin hesaplanabilmesi için, fiyatların takip edileceği seçilmiş bir mal ve hizmet sepeti belirlendiğini, hane halklarının yıllık tüketim harcamaları içinde yer alan mal ve hizmet tüketimlerinin paylarından yararlanarak, 2003 temel yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) kapsamındaki ürünlerin ağırlıklarının tespit edildiğini yazdı. Bu mal ve hizmet sepeti ve sepet içindeki madde ağırlıklarının Türkiye ortalamasını yansıttığını ve enflasyonun bu sepete göre hesaplandığını vurgulayan Yükseler, TÜİK’in hane halkı bütçe anketleri aracılığıyla, her yıl TÜFE madde ağırlıklarını güncellediğini ve kapsama alınacak veya kapsamdan çıkartılacak ürünleri belirlediğini kaydetti.
TÜİK’in enflasyon oranları neden tartışmalı?
Kamuoyunda açıklanan enflasyon oranlarına yönelik, sık sık eleştiriler geldiğini belirten Yükseler yazısında, “Farklı gelir ve tüketim kalıbına sahip haneler, TÜFE mal ve hizmet sepeti ve madde ağırlıklarının kendi tüketim kalıplarını yansıtmadığını, dolayısıyla açıklanan enflasyon oranlarının kendi hissettikleri enflasyonu yansıtmadığını ileri sürmektedirler. Tüketim kalıplarındaki farklılığa ilave olarak, TÜFE kapsamında yer alan bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin zayıf olması da enflasyon oranlarının tartışılmasına neden olmaktadır. Özellikle bu durum, her ay veya her yıl tüketimi söz konusu olmayan bazı dayanıklı ve yarı dayanıklı mallar ile hizmetlerden kaynaklanmaktadır” dedi.
Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE)
TÜİK’in Tüketici Fiyatları Genel Endeksi’nin yanı sıra, altı adet “Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi” yayınladığını, ancak enflasyonun kapsamlı analizine imkân vermek için altı adet özel kapsamlı TÜFE endeksi oluşturulurken, hane halklarının geçim koşullarını daha yakından takip etmek için yaşam maliyeti veya geçinme endeksi oluşturma çabası gösterilmediğinin altını çizen Yükseler, hanelerin yaşam ve geçinme koşulları ile daha güçlü ilişkisi olan bir endeks oluşturmak için, 2012 yılında hesaplamaya başladığı Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi’ni (HTFE) detaylıca anlattı.
Yükseler, Ocak aylarında enflasyon sepeti güncellenerek bazı maddelerin TÜFE kapsamından çıkartılması veya birleştirilmesi, TÜİK’in 2019 yılında işyeri seçim kriterini değiştirmesi, son olarak 2022 yılı Mayıs ayı enflasyon verisini yayınlarken, ortalama madde fiyatlarını kamuoyuna açıklamadığını hatırlatarak, ortalama madde fiyatları ve madde ağırlıkları kullanılarak hesaplanan HTFE’den neden vazgeçtiğini yazdı.
Yaşam Maliyeti Endeksi
TÜİK’in “Ortalama madde fiyatlarının kamuoyunda yanlış anlama ve yanıltıcı değerlendirmelere sebebiyet verdiği için, Mayıs 2022 TÜFE sonuçlarının yayımlandığı tarihten itibaren güncellenmeyeceğini” duyurduğuna işaret eden Yükseler, “Ortalama madde fiyatına ilişkin veri açıklamasının durdurulması nedeniyle, 2012 yılı Şubat ayından beri 124 aydır hesapladığımız HTFE çalışmasına son verilmiştir. HTFE yerine, hanelerin yaşam ve geçinme maliyetini daha iyi yansıtabilecek, madde grubu endekslerine dayalı ve TÜFE ile karşılaştırılabilir bir “Yaşam Maliyeti Endeksi (YME)” oluşturulacaktır” ifadelerini kullandı.
“TÜİK, ortalama madde fiyatları yerine 2022 Mayıs ayı itibariyle, mal gruplarına ilişkin detaylı endeks açıklamaya başlamıştır. 409 maddenin ortalama fiyatı yerine “COICOP 5’li düzeyde 144 madde grubu endeksi kamuoyuna açıklanmıştır. Madde çeşidinde yapılan değişiklikler, işyeri değişiklikleri ve madde kapsamına ilişkin revizeler, ortalama madde fiyatına dayalı HTFE hesaplamalarında sorun yaratırken, madde endeksleri ile “Yaşam Maliyeti Endeksi” oluşturmanın teknik olarak daha doğru olacağı değerlendirilmektedir.
5’li madde grup endeksleri kullanılarak, hane halkı tarafından sıkça tüketilmeyen yarı dayanıklı, dayanıklı mallar ile bazı hizmetlerin TÜFE endeksinden dışlanarak “Yaşam Maliyeti Endeksi” hesaplanacaktır. Bu yeni endeks, madde grubu endeksleri kullanılarak hesaplandığından, TÜFE ve diğer özel kapsamlı TÜFE göstergeleri ile karşılaştırılabilir özelliğe sahip bulunmaktadır.
Madde grupları nasıl belirlendi?
Yaşam Maliyeti Endeksinde yer alacak 5’li madde grupları belirlenirken şu hususlar dikkate alınacaktır:
Seçilen maddelerin haneler tarafından her ay ve her yıl tüketilme özelliğinin yüksek olması.
Temel ihtiyaç maddesi olma özelliğinin bulunması,
Harcamanın geçmişte yapılan tasarruflar veya kredi kullanımı yerine, hanenin sürekli ve düzenli geliri ile finanse edilme olasılığının yüksek olması,
Satın alınan mal ve hizmetin hane halkı tarafından yatırım harcaması niteliğinde sayılmaması.
Yaptığımız seçim sonucunda, TÜİK tarafından açıklanan 144 madde grubunun 86’sı “Yaşam Maliyeti Endeksi” kapsamına girerken, 58 grup bu kapsam dışında kalmaktadır.
2022 yılında TÜFE genel endeksinde yer alan 409 maddenin ağırlıkları, ilgili 5’li madde grubu içinde toplulaştırılarak TÜİK tarafından endeks değeri açıklanan 144 madde grubunun ağırlıkları elde edilmiştir. Bunlardan 86’sı seçilerek Yaşam Maliyeti Endeksi (YME) oluşturulmuştur. Endeksin TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 69,18’dir.
Kaynak: www.gidahatti.com
