Muz yetiştiriciliğinde büyük tehlike! Bütün muz çeşitleri tek bir firmanın tekeline mi girdi?
Muz yetiştiriciliğinde büyük tehlike! Bütün muz çeşitleri tek bir firmanın tekeline mi girdi?
Alata Azman muz çeşidinin lisansının özel bir firmaya devredilmesinden dolayı, Türkiye’de muz üretimi tehlikeye girdi. Söz konusu lisansı alan firma, ülkedeki çeşit koruma listesindeki tüm muz çeşitlerinin sahibi gibi davranarak, muz üreticileri ve muz fidanı üreticilerine mahkemeden tespit ve ihtiyati tedbir kararı talebi ile baskınlar yaptırdığı kaydediliyor.
ÖZEL HABER / Alata Azman muz çeşidinin lisansının özel bir firmaya devredilmesinden dolayı, Türkiye’de muz üretimi tehlikeye girdi. Söz konusu firma, üzerine aldığı tescilden dolayı ülkedeki çeşit koruma listesindeki tüm muz çeşitlerinin sahibi gibi davranarak, ilkbahar muz dikim sezonunun başladığı bugünlerde muz üreticileri ve muz fidanı üreticilerine mahkemeden tespit ve ihtiyati tedbir kararı talebi ile baskınlar yaptırdığı kaydediliyor. Sektör yetkilileri, Alata Bahçe Kültürleri’nin ‘Alata Azman’ muz çeşidinin lisans devrine yönelik sözleşmenin biran önce iptal edilmesini talep ediyor.
Sektör yetkilileri, muz üretiminde yaşanan sorunları Tarımdan Haber’e aktardı. İşte dikkat çeken başlıklar…
Ülkemizde muz üretimin alanları 2 yıl öncesine kadar Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay sahil bandındaki mikroklimalar alanlar yapılmakta iken bugün muz üretimimiz Denizli, Manisa, İzmir, Uşak ve Afyonkarahisar gibi jeotermal enerjinin olduğu karasal iklime doğru kaymıştır.
MUZ ÜRETİM ALANI 1 YILDA YÜZDE 31 ARTTI
2019 yılında 85 bin da alanda muz üretimi yapılırken üretim alanlarımız 1 yılda %31 artışla 2020 yılında 112 bin da alana ulaşmıştır. İç bölgelerde devletimizin verdiği teşviklerle kurulan yeni muz seralarının faaliyete geçmesiyle 2021 yılında muz üretimimizde sıçrayış beklenmektedir.
DEVLET TEŞVİKLERİNİN ÖNEMLİ BİR KATKISI OLDU
Muz üretim alanlarımızdaki artışın sebebi son yıllarda devlet teşvikiyle kurulan muz seralarında yapılan konvensiyonel ve topraksız tarımda muz yetiştirilmesinden kaynaklı olup Uşak İlimizde 1000 m rakımın üzerinde serada Topraksız Kültürle muz üretimi yapmak çok yakın geçmişimizde hayal iken günümüzde bu mümkündür.
Yine çarpıcı olması bakımından yaptığımız değerlendirmelerde 2019 yılında 60 bin da örtüaltı muz alanımız var iken 2020 yılında bu rakam %26’lık artışla 75 bin da rakamına ulamıştır.
YILLIK 20 MİLYON MUZ FİDANI DOLAŞIMI OLUYOR
Ülkemizde yaklaşık 100 bin da alanda muz üretimi yapıldığı ve da’a 200 fidan hesabı ile sektörde yıllık 20 milyon muz fidanı dolaşımı olmaktadır.
18 MİLYON FİDAN ÖZEL SEKTÖR FİDAN ÜRETİCİLERİ TARAFINDAN TEMİN EDİLİYOR
Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’nün resmi kayıtlarında yaklaşık 2 milyon sertifikalı muz fidanı satıldığı bilgisi ile geriye kalan 18 milyon muz fidanını üretici ya kendi bahçesinden aldığı yavru bitkileri fidan haline getirerek ya da 2018 yılından beri sayıları hızla artarak bugün 20’nin üzerine çıkan doku kültürü yöntemi ile muz fidanı üreten laboratuvara sahip her tür denetimleri Tarım ve Orman Bakanlığınca yapılan özel sektör fidan üreticilerinden temin etmektedir.
ÖZEL SEKTÖRE KAYACAK
Bu şekilde doku kültürü yöntemiyle üretilen muz fidanlarının 2020 yılında yaklaşık 4 milyon pazarı olduğu ve önümüzdeki yıllarda da bu pazarın yavaş yavaş tıpkı sebze fidesi sektöründe olduğu gibi özel sektör fidancılara doğru kayacağı öngörülmektedir.
MUZ İTHALATI DÜŞTÜ
2018 yılında 155 bin ton olan muz ithalatımız 2019 yılında 122 bin tona gerilemişken önümüzdeki yıllarda ülkemiz muz ithalatı yapmaktan yakın coğrafyamızdaki ülkelere muz ihraç eden bir konuma geçmesi kuvvetle muhtemeldir.
ÜRETİCİYE BASKINLAR YAPILIYOR
Muz üretimi ve pazarı konusunda ülkemizdeki bu olumlu gelişmelere rağmen ‘Alata Azman’ tescilli muz çeşidinin tescil sahibi olan firma tarafından ilkbahar muz dikim sezonunun başladığı şu günlerde muz üreticileri ve muz fidanı üreticilerine mahkemeden tespit ve ihtiyati tedbir kararı talebi ile baskınlar yapılmıştır.
MUZDA ÇEŞİT GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI ALATA BAHÇE KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ TARAFINDAN YAPILIYOR
Ülkemizde muzda çeşit geliştirme çalışmaları Alata Bahçe Kültürü Araştırma Enstitüsü tarafından yapılmakta olup çeşitli yıllarda Akdeniz ve Çukurova üniversitlerileri ile birlikte muz üretim alanlarından toplanan muz genotiplerinin selekte edilmesi şeklinde yürütülmektedir.
2006-2010 yılları arasında TAGEM ve 2010-2016 yılları arasında TAGEM-TÜBİTAK gibi kamu kaynakları ve olanakları kullanılarak toplanan ülkemize ait Muz Genetik Kaynakları Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nün muz gen havuzuna alınmıştır (ki muz genetik kaynaklarının korunmasıyla ilgili Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nün bakanlık ilgili mevzuatlarına göre görev ve sorumluluğu bulunmaktadır).
69 MUZ GENOTİPİ ALATA BAHÇE KÜLTÜRLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜNDE MUHAFAZA EDİLİYOR
Türkiye’nin Mersin ili Anamur ve Bozyazı İlçeleri ile Antalya’nın Alanya ve Gazipaşa ilçelerinden selekte edilerek toplanan 96 muz genotipi daha sonraki muz çeşit geliştirme çalışmalarında kullanmak ve kamunun kullanımına açmak amacıyla halen Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde in-situ (yerinde canlı muhafaza) olarak muhafaza edilmektedir.
Bu 96 adet genotip içerisindeki 45 adeti Dwarf Cavendish, 33 adeti Azman ve 17 adeti Grand Nain muz genotipleridir.
2019 yılında Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü tarafından tescil ettirilen ‘Alata Azman’ muz çeşidi gen havuzlarında bulunan 33 adet Azman genotipinden birisinin seçilerek TTSM tarafından çeşit olarak tescillenmiştir.
Diğer Azman genotipleri de birbirine benzer olup seleksiyon çalışmalarında bu benzer bireylerin farklı bir özelliği olanların seçilerek çeşit tesciline başvurularak yeni muz çeşitleri buradan tescil ettirilebilir.
2019 yılında Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü tarafından tescil ettirilen ‘Alata Azman’ çeşidinin bir firmaya tescilinin devredildiği satış sözleşmesinde Azman muz genotipi gibi ülkemiz muz üretim alanlarında bulunan diğer tüm muz genotiplerini de kapsayacak şekilde muzun ( Musa acuminata ve/veya Musa paradisiaca) tür olarak tescili de devredilmemiştir.
Muz bitkisi 1937 yılından itibaren muz üretim alanları artarak Alata Azman muz çeşidinin tescil ettirildiği 2019 yılında 85 bin dekar alanda muz yetiştiriciliği yapılmakta iken Kamu Araştırma Enstitüleri ve Üniversiteleri 1990’lı yıllardan itibaren bu alanlarda muz üreten üreticilerin bahçelerindeki verimli ve üstün özellikteki muz bitkileri seçilerek ülkemiz Muz Genetik Kaynakları oluşturulmuştur.
1941 yılında çıkan Çiftçi Malları Kanunu ile tüm üreticilerimizin meyve ağaçları ve ağaçlıkları (muz bu grupta yer almaktadır) devletimiz tarafında korunmakta idi. 2004 yılında çıkan 5042 sayılı kanun ile ise sadece ıslahçı hakları koruma altına alınmıştır.
TAGEM’e bağlı bir kamu araştırma kuruluşu olan ALATA Bahçe Kültürleri Merkezinin 26.04.2019 tarihinde yapılan ihale ile söz konusu firma adına var ise yapılan Alata Azman Muz çeşidinin lisans devri ile üreticilerimizin elindeki mevcut muzlardan kamu kaynakları kullanılarak selekte edilerek ve tescil ettirilen bir muz çeşidi kamunun malı olup var ise 5042 sayılı kanunla doğan bir ıslahçı hakkı var ise o hak da tüm kamunundur.
Muz üreticilerinin dedesinden babasına, babasından çocuğuna oradan da torunlara aktarılan bugünlere gelen ata mirası muz genotipleri içerisinden seçilen bir muz çeşidinin ıslahçı hakkı 2018 yılında Ar-Ge kuruluşu olan ve daha öncesinden muzla ya da başka bir meyve türü ile ilgili ne bir alt yapısı ne de geçmişi olmayan bir firmaya bu çeşidin lisansının devri kamu yararından ziyade kamu zararı oluşturacağı hesap edilmemiştir.
BİR FİRMA ÜLKEDEKİ ÇEŞİT KORUMA LİSTESİNDEKİ TÜM MUZ ÇEŞİTLERİNİN SAHİBİ Mİ OLDU?
2019 ‘da Alata Azman muz çeşidinin lisansını devralan ilgili firma 2020 yılında dikkat çekici bir şekilde ülkemizdeki çeşit koruma listesindeki tüm muz çeşitlerinin sahibi olmuştur.
Tarım İl müdürü, muzda çeşit sahibi olan Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürü ve muzla ilgili birlik başkanları bilgilendirilmesine rağmen şu ana dek bu firma ile ilgili hiçbir işlem yapılmamıştır. Ülkemize yurtdışından introdüksiyon yoluyla giren muz yetiştiriciliğinin yaklaşık 90 yıllık bir tarihi vardır. 2020 yılında bir muz çeşidinin ıslahçı hakkını alan bir firmanın 1-2 sene içerinde üreticimizin 90 senedir kendi emeği ile devamlılığını sağladığı muz üretim materyallerinin sahiplenmesini kabul etmek mümkün değildir.
ÜRETİCİ VE FİDANCILAR MAHKEMEYE VERİLDİ
Söz konusu firmanın 5042 sayılı kanunun kendisine tanıdığı Islahçı hakkını muz sektöründe monopol oluşturup tekelleşmeye yönelik eylemleri için gerekçe olarak kullanarak üreticilerin diktiği tüm Azman, Yerli Azman, Uzun Azman vs…. gibi Azman genoplerinin Güney Agripark adına lisans devri yapılan Alata Azman çeşidi olduğu iddiasıyla 2020-2021 yılları arasında muz dikim sezonunda pek çok üretici ve fidancıyı mahkemeye vererek hukuki işlem başlatmıştır.
2019 yılında lisans devri yapılıp 2020 yılında çeşit koruma listesine eklenen bir muz çeşidinin 2020 yılında ıslahçı hakkına dayanarak pek çok davanın açılması bilime, akla, mantığa ve hukuka uygun değildir.
Taksonomi ve ıslah bilen her ziraat mühendisinin bildiği üzere canlılar aleminde insan ile mısır %30, maymun ile insan %90 ve muz ile bir başka muz da %90-99 oranında benzer.
İnsan insana ne kadar benzer ise muz da muza o kadar benzer. Özellikle genetik yapı bakımından. Islahcı hakkını kendine göre yorumlayıp senin muzun benim muzuma benziyor diye muz dikim sezonunda fidancıları ve üreticileri mağdur etmeye kimsenin hakkı yoktur.
Ayrıca söz konusu firmanın TTSMM’den tescilli ‘Alata Azman ‘muz çeşidinin Growmuz (Ek..) adını verdiği Ocak 2020 sayısı diye kendi internet sitesinde tüm kamuoyuna bu çeşidin koruma altına alındığını ilan etmiştir.
Sürekli basılı ve görsel haberlerle muz fidanı ve muz üreticilerine ‘Alata Azman’ isimli çeşitlerinin TTSMM’nin 1990-1993 yıllarında tescillettiği günümüzde tescil listesinden düşen ve anonim çeşit olan pek çok çeşidi kapsayacak şekilde halk arasında daha önceden ‘Azman’, ‘Uzun Azman’, ‘Yerli Azman’, ‘Alanya Azmanı’ vb. gibi isimlerle bilinen çeşitleri de kapsadığı ve koruma altında olduğu ve ıslahçı hakkına konu olduğu konusunda baskı yapmaktadır.
Muz fidanı üreticileri ilgili kanun, yasa ve yönetmelikler ile idari kurumlarının denetimlerine tabi olarak faaliyetlerini gerçekleştirirken haklarında bu tarihe kadar Tarım ve Orman Bakanlığına yapılmış herhangi bir ihbar, şikayet, inceleme, olumsuz rapor ve cezai işlem bulunmamaktadır.
Söz konusu firmanın; haksız rekabet yaratan, firmaların ticaretini baltalamaya yönelik bu tarz eylemleri muz üreticilerinin tam muz dikim sezonunda dikim materyallerine kolay ve ucuz ulaşımını ve gelecek yıl tüketicilerin anormal fiyatlara muz satın almalarına sebep olacaktır.
Daha yakın tarihte patates ve soğan talep ve arzını domine edici spekülatif hareketlerin önümüzdeki günlerde muz fidanı ve meyvesi pazarında yaşanması kaçınılmazdır. Bu günlerde sadece Alanya, Gazipaşa, Anamur ve Bozyazı’lı muz üreticileri ve fidancıları gözyaşı dökerken önümüzdeki yıllarda üretim alanları hızla artan muz sektörü paydaşları ile tüketicilerinizin göz yaşı hiç dinmeyecektir.
ÜRETİCİLER TEK BİR ADRESTEN MUZ FİDANI ALMAYA ZORLANIYOR
Hukukun arkasına sığınarak haksız tescil ve koruma sağlanarak lisansı alınan tek bir Alata Azman çeşidinin tüm muz genotiplerini kapsayacak şekilde sahiplenilerek bizlerin muz fidanı üretimi ve pazarlaması yapamayacak ve üreticilerin tek bir adresten muz fidanı almasına yönelik hareketlerin kamu yararı gözetilmeden aksine çok büyük kamu zararına yol açacak şekildeki hareketleri kabul edilemez.
Sektörün Beklenti ve Çözüm Önerileri
1. Meyve türlerinde seleksiyon yolu ile mevcut üretim alanlarından toplanıp seçilen meyve tip ve klonlarının Çeşit Koruma Listeleri’ne alınmaması konusunda üyesi olduğumuz UPOV Kurallarına uygun olacak şekilde BÜGEM tarafından yeniden gözden geçirilerek mevzuatlarımızın düzenlenmesi,
2. Kamu Araştırma Enstitülerinin geliştirdiği meyve çeşitlerinin 5042 sayılı kanun kapsamına alınanlarının ıslahçı haklarının ilgili enstitülerde bırakılarak, ıslahçı hakkı lisans devirlerinin özel sektöre yapılmamasına yönelik mevzuatın Bakanlığımızca oluşturularak konunun FÜYAP ve tüm kamuoyuna ilanen duyurulması,
3. Alata Bahçe Kültürleri’nin ‘Alata Azman’ muz çeşidinin lisans devri sözleşmesinin iptal edilerek, firmaya bildirilmesi,
4. TÜRKTOB’a bağlı kurulan 7 altbirlikten başka ‘Doku Kültürü ile Fide, Fidan ve Üretim Materyalleri Üreticileri Birliği’nin ivedilikle oluşturulması için yasal düzenlenmesinin yapılması
TARIMDANHABER
