Çocuklar vegan beslenebilir mi?
Didem Mercan
Türkiye’nin ilk vegan diyetisyeni, Vegan Beslenme Uzmanı Kevser Başkara ve avukat Salih Göktuğ Çolak’la çocukların vegan beslenmesi üzerine konuştuk.
Geçtiğimiz günlerde, ABD’nin Florida eyaletinde, küçük yaştaki oğlunun yetersiz beslenmeden kaynaklı ölümü nedeniyle “cinayetten” hüküm giyen vegan kadın, çıkarıldığı mahkemece ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Dünya basınında da geniş yankı uyandıran bu haber çocukların vegan beslenmesi ile ilgili tartışmaları yeniden gündeme getirdi.
Peki vegan beslenme uzmanları bu konuda ne diyor? Kanunlar çocukların vegan beslenmesi konusunda hangi yükümlülükleri ortaya koyuyor?
Türkiye’nin ilk vegan diyetisyeni, Vegan Beslenme Uzmanı Kevser Başkara ve Avukat Salih Göktuğ Çolak’la konuştuk.
‘BİLİNÇSİZ VE İHMALKÂR BİR AİLE…’
Vegan Beslenme Uzmanı Kevser Başkara, ABD’de yaşanan olayı bilinçsizlik ve ihmâlkarlık olarak değerlendirerek şunları söyledi:
“Bu konu bilinçsizlik kaynaklı. Dünyada çocuğunu vegan ve bilinçle besleyen pek çok aile tanıdım; bu ebeveynlerin beslenme bilgileri ortalama bir ebeyevnden daha iyi durumda.
Öncelikle, haberde bahsi geçen aile bilinçsiz ve ihmalkâr bir aile. Çocuğunu yeterli ve dengeli beslememiş. Bu yanlış. Bir ebeveyn, çocuğunu yeterli ve dengeli besleme sorumluluğunu taşımalıdır. İster vegan olsun ister olmasın.”
Başkara, “Marketlerdeki abur cuburların olduğu reyonları gezdiğimde şoka uğramıştım. Biz yetişkinlerin asla göremeyeceklerini görüyor çocuklar. Mesela bunu neden konuşmuyoruz?’ diyerek şunları belirtti:
“UNİCEF’in raporlarına göre 91 ülkede çocuklar yetersiz besleniyor. Dünya çapında 10 milyon çocuk yeterli ve dengeli beslenme gıdalarına ulaşamıyor. Dünyada beş yaşın altında en az 13,6 milyon çocuk, bu yaş grubundaki her 5 ölümden 1’i ile sonuçlanan aşırı zayıflıktan mustarip. Birleşmiş Milletler’in son raporu World Food Programme’a göre ise, Türkiye’de 5 yaş altı çocukların yüzde 6’sı kronik yetersiz beslenirken, akut yetersiz beslenen çocuk oranıysa yüzde 1,7.”
‘BİR ÇOCUK YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDİĞİNDE ÖLÜR’
Başkara, ‘bir çocuk vegan beslenmeden ölür’ demenin yanlış olduğunu vurgulayarak ‘’Bir çocuk yeterli ve dengeli beslenmediğinde ölebilir, ailesinin bilinçsizliği nedeniyle ölebilir’’ dedi.
‘BİR ANNE İSTER VEGAN OLSUN İSTER OLMASIN BEBEĞİNİ 1,5 YIL EMZİRSİN’
Çocukların vegan yetiştirilmesi konusu tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de insanları ikiye böldü. Bu konuda beslenme uzmanları da farklı görüşlere sahip. Başkara, tartışmalarla ilgili olarak, “Bebeklerde vegan beslenme konusunda Avrupa Pediatrik Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Derneği (ESPGHAN) başta olmak üzere pek çok kuruluş ‘diyet uzmanı gözetiminde yapın’ diyor.
Olaya bir de şuradan bakmalı: Türkiye’de yaklaşık 100 bin, dünyada 100 milyon vegan yaşıyor. Bu insanların yeterli ve dengeli beslenmesini yine biz beslenme ve diyet uzmanlarının planlaması gerekiyor. İnsanların tercihlerine öcü gibi bakmamalıyız. Onun yerine bu şekilde yaşamayı seçmiş kişilerin yeterli ve dengeli beslenmesi için elimizden geleni yapmalıyız.
Tabii en önemli nokta şu: Konu öyle yanlış anlaşılmış durumdaki kişiler, vegan annelerin bebeklerini emzirmediklerini düşünebiliyor. Böyle bir şey mümkün değil. Hiçbir vegan annenin bebeğini emzirmediğini görmedim, kaldı ki toplumun diğer kesimlerine göre bebeklerini emzirmeye daha çok önem veriyorlar diyebilirim” dedi.
“Biz beslenme ve diyet uzmanlarının görevi kişilere yeterli ve dengeli beslenme konusunda yol göstermek. Medyada, bebeğini vegan besleyenler için ‘psikolojik sorunları var’ gibi söylemler gördüm, klinik psikolog ya da psikiyatr olmayan kişilerin, özellikle sağlık profesyonellerinin bu tür yorumlar yapmaları toplum sağlığı açısından sakıncalı” diyen Başkara şunları aktardı:
“Bizim sorumluluğumuz bebeklerin vegan beslenmesi ile ilgili çalışmaların artması gerektiğini ebeveyne aktarmak, daha sonra bebeğin yeterli ve dengeli beslenmesi için elimizden geleni yapmak. Mesela, Finlandiya bebeğini vegan beslemek isteyen aileler için yeterli ve dengeli beslenme rehberi yayımladı. Bunu eşitlik adına yaptı.”
Kevser Başkara
‘MAALESEF SAĞLIKLI BESLENME PROTEİN ODAKLI GÖRÜLÜYOR’
Çocukların kendi tercihlerini yapamayacak yaşlarda vegan / vejeteryan ya da et yiyen şeklinde ayrılmasını değerlendiren Başkara, ‘’Bir ebeveyn bebeğine kendi değerlerini aktarmak ister. Hepimizin ailesi, kendi değerlerini bize aktardı. Vegan aileler de bunu sadece bir beslenme şekli olarak görmediği için vegan yaşamı değerler bütünü olarak bebeğine aktarmak istiyor” dedi ve ekledi:
“Diğer yandan hayvansallardaki toplam 38 çeşit hormon, dünya antibiyotiklerinin yüzde 80’inin hayvanlar için kullanılması, antioksidanlarca fakir olması, hiç posa içermemesi meselesinin üzerinde durmak lazım.
Maalesef sağlıklı beslenme, protein odaklı görülüyor. Oysa sağlıklı beslenme bir bütündür. Bitki temelli gıdalarda yeterli ve dengeli proteinler mevcuttur. Mevcut olmadığını gösteren bir çalışmaya ben rastlamadım. Önemli olan beslenme eğitimidir ve yeterli ve dengeli beslenmenin yollarını aramaktır. Siz çeşitli, kaliteli ve miktarınca beslendiğinizde, Tam Gıdalardan Oluşan Bitki Temelli Beslenmenin (WFPB) sayısız faydasını görürsünüz. Antioksidan ve posadan zengin kolesterol ve doymuş yağdan arındırılmış bir beslenme bilinçle uygulandığında fayda sağlar.”
HAMİLELER VEGAN BESLENEBİLİR Mİ?
Hamile kadınların vegan beslenmesi konusunu da değerlendiren Başkara, “Gebelerin Tam Gıdalardan Oluşan Bitki Temelli Beslenme Diyeti (WFPBD) ile beslenmesi magnezyum başta olmak üzere, protein, karbonhidrat ve yağ dengeli bir bitki temelli diyetle mümkün” diyerek sözlerini şu şekilde tamamladı:
“Biz bebek ve gebe ya da hastalık teşhisi almış tüm danışanlarımıza doktor kontrolünde tıbbi beslenme tedavisi uyguluyoruz. Bu işin bilincine varmış sayısız doktor ile beraber çalışma fırsatım oluyor, takipleri neticesinde uyguladığımız beslenme programının sıkıntı yaratmadığını gören çoğu doktor bu beslenme şeklini hem kendi uygulamaya başlıyor hem de diğer hastalara da önermeye başlıyorlar. Önemli olan beslenme eğitimidir.
Britanya Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS), Amerikan Tarım Bakanlığı, Avustralya Ulusal Sağlık ve Medikal Araştırmalar Konseyi, Kanada Diyetisyenleri, Amerikan Beslenme ve Diyetetik Akademisi, Britanya Beslenme Vakfı, Avustralya Diyetisyenler Derneği ve Mayo Clinic düzgün planlanmış vegan beslenmenin, hamilelik, emzirme, bebeklik ve çocukluk dahil hayatın her dönemine uygun olduğunu belirten kuruluşlardan bazıları.
‘ABD YARGISININ VERMİŞ OLDUĞU KARARA ŞAŞIRMAMAK GEREK’
Anayasal bir hak olarak herkesin istediği şekilde beslenme hürriyetine sahip olduğuna dikkat çeken Av. Çolak, Türk Ceza Kanunu’nun 83. maddesine atıfta bulunarak, ABD’de meydana gelen olaydaki gibi çocuğun ölümü ile neticelenirse, müebbet hapis cezası ile karşı karşıya kalınabilecektir’’ dedi.
Av. Çolak, ABD’de yaşanan olayı şu şekilde değerlendirdi:
‘’Anne ve babanın velayet sorumluluğundan doğan birtakım mükellefiyetleri bulunmaktadır. Bu bağlamda anne veya baba çocuğun sağlıklı gelişimi için çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Mahkemeler, idari makamlar ve yasama organları tarafından yapılan bütün tasarruflarda da çocuğun üstün yararı öncelikli olarak göz önünde bulundurulur, bu hususu unutmamakta fayda var.
Küresel medyaya yansıyan olayda 18 aylık Ezra O’lear’ın yalnızca çiğ sebze ve meyvelerle beslendiğini 7.7 kilogram ağırlığında olduğu ve 8 aylık bir çocuk anatomisinde bulunduğunu öğrendik. Ancak burada mesele annenin vegan olması değil çocuğa sert bir diyet uygulanmasıdır. Olaya ilişkin tanzim edilen adli tıp raporunda bebeğe uygulanan beslenme tarzı ile bebeğin ölümü arasında illiyet bağının bulunduğu, bebeğin ölmeden önce son bir hafta boyunca beslenemediği belirtilmiştir. Hal böyle olunca bebeğin hayatını korumak ve gözetmekle yükümlü olan anne veya babaya ABD yargısının vermiş olduğu karara şaşırmamak gerek.’’
‘HERKES İSTEDİĞİ ŞEKİLDE BESLENME HÜRRİYETİNE SAHİPTİR’
Türkiye’de vegan çocuk yetiştirmek konusunda yasaların nasıl işlediğine ilişkin sorularımızı yanıtlayan Av. Salih Göktuğ Çolak, ‘’Çocuğun vegan olarak yetiştirilmesinde öncelikle çocuk kavramını ve hukuki statüsünü anlamak gerek. Erken reşit olma durumu hariç on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır ve çocuğun hukuken gerekli akli melekelere ve iradeye sahip olmadığı kabul edilir.
Vegan beslenme hakkına ilişkin hukukumuzda doğrudan bir düzenleme bulunmamakla birlikte reşit bir kişinin vegan beslenmesinde elbette ki hukuken bir engel yoktur. Ancak bununla birlikte ebeveynlerin çocuğun sağlığını olumsuz etkileyecek yetersiz bir beslenme şeklini çocuğa tatbik etmesi mümkün değildir. Anne ve babanın otoritesinin çocuğun bakımı, sağlığı, güvenliği ve eğitiminden başka bir amacı olamaz. Anne ve baba her şeyden önce çocuğun yüksek yararını ve sağlığını gözeterek hareket edebilir’’ dedi.
Salih Göktuğ Çolak
‘ÇOCUĞUN SAĞLIĞINI, FİZİKSEL VE PSİKOSOSYAL GELİŞİMİNİ OLUMSUZ ETKİLEYEN TÜM DAVRANIŞLAR ÇOCUK İSTİSMARIDIR’
Çolak, ‘’Çocuğun beslenmesinden dolayı sağlığında bir zarar meydana geldiğini kabul edersek durumu çocuk istismarı olarak değerlendirmek mümkün olacaktır. Nitekim; çocuğun sağlığını, fiziksel ve psikososyal gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin tarafından bilerek ya da bilmeyerek uygulanan tüm davranışlar, kötü muameleler çocuğun istismarı olarak değerlendirilir’’ ifadelerini kullandı.
‘MÜEBBET HAPİS CEZASI İLE KARŞI KARŞIYA KALINABİLİR’
Çolak sözlerini şu şekilde tamamladı: ‘’Çocuk istismarı, neticesine göre ülkemizde de birçok yaptırım ile cezalandırılabilir. ABD’de meydana gelen olaydaki gibi çocuğun ölümü ile neticelenirse, yaşamını korumakla yükümlü bulunan kişi tarafından kasten öldürme suçunun ihmalle işlenmesinden (Türk Ceza Kanunu madde 83) söz edilebilecek, müebbet hapis cezası ile karşı karşıya kalınabilecektir.’’
