Tarladan kilosu 8 liraya çıkan çilek pazarda nasıl 30 liraya satılıyor?
Çilek üretimi dünyada 8 milyon tonu aşıyor. Türkiye ise 487 bin tonla dünya çilek üretimi sıralamasında 4. sırada yer alıyor. Buna karşın tarlada kilosu 8 lira olan çileğin pazardaki fiyatı 30 lirayı geçiyor. Peki bu aradaki fark nasıl ortaya çıkıyor?
Dünyada 8 milyon tonu aşan bir seviyede çilek üretimi yapılıyor. Türkiye de 487 bin tonluk üretim miktarıyla dünya çilek üretimi sıralamasında 4. sırada. Bu veriler Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2021 Haziran’ında yayımladığı piyasa raporundan. Çilek üretiminde başı çeken şehir ise 48 bin dekarlık üretim alanıyla üretim alanlarının yüzde 26’sını ve 188 bin tonluk üretimiyle üretimin neredeyse yarısını tek başına karşılayan Mersin. Peki çilek mevsiminde olmamıza rağmen niçin bu meyvenin kilosu pazar tezgahında 30 TL’yi buluyor.
Masrafı 250 bin lira
Ali Ufuk Yılmaz, 31 yaşında. Mersin’in Anamur ilçesinde yaşayan Yılmaz aynı zamanda Anamur Çilek Üreticileri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin de başkan yardımcısı. Akdeniz kıyısındaki ilçede bulunan 10 dönümlük yani 10 dekarlık arazisinde birinci sınıf Rubygem cinsi çilek üretimi yapıyor. Dekar başına maliyetleri ise şöyle:
Fide maliyeti 6 bin TL
Tarımsal alanda kullanılan naylonlar 6 bin TL
İşçilik masrafı 6 bin TL
Gübre maliyeti 7 bin TL
Yılmaz’ın mazot masrafı çok az, çünkü tarlanın verimini düşürmemek adına 2-3 yılda bir traktör kullanıyor. Arazideki sürme işlemi de gübrelerin etkisini azaltmamak adına ağır bir işlem değil. Bütün masrafı dekar başına yaklaşık 25 bin lira. 10 dekarlık arazisinde de 250 bin liraya çıkıyor. Bu emeğinin karşılığı olarak da arazisinden toplamda yaklaşık 50 ton mahsul kaldırıyor.
Maliyet artıyor
Peki çileğini kaça satıyor? Malını pazarlayacak, hâle gönderecek aracıya kilosunu 8 TL’den veriyor. 50 ton ürünü karşılığında 400 bin lira ciro elde ediyor. Ancak bu cirodan aracıya yüzde 15komisyon vermesi gerekiyor. Bu da 60 bin lira yapıyor. Bunun dışında paketleme için de kilo başına 50 kuruş vermesi gerekiyor bunun da bedeli 25 bin lira. Ekim maliyeti 250 bin liraya 60 bin lira komisyon ve paketleme maliyeti de eklendiğinde toplam masrafı 335 bin lira yapıyor. Kendine kalan net kârı ise 65 bin lira. Bu parayla hem bir seneyi geçirmek hem de önümüzdeki ekim döneminin sermayesi olarak kullanmak zorunda.
Gelirin yarısı nakliyeye
Komisyoncular veya kabzımallar, üreticiden tedarik ettikleri ürünlerin Türkiye’nin dört bir yanındaki hallere aktarımından sorumlu. Alım satım yapmıyorlar. Üreticinin kilogram başı aldığı 8 TL’lik bedelden yüzde 15’lik bir komisyon alıyorlar. Ancak Anamur’dan İstanbul’daki meyve-sebze hallerine gelen ürünlerin nakliyesinden de onlar sorumlu. Yılmaz, Mersin’den İstanbul’a giden 20 ton çilek yüklü bir kamyonun nakliye işleminin yaklaşık 15 bin TL 50 ton için de yaklaşık 37 bin lira olduğunu söylüyor. Kabzımal da böylelikle üreticiden kazandığı 60 bin TL’nin yarısından fazlasını nakliye için harcamak zorunda kalıyor.
İki katına çıkıyor
8 TL’lik çilek nihayet meyve-sebze hallerine geldiğinde kilogram fiyatı 15 TL’ye ulaşıyor. Haldeki masraf kalemleri ise kira, vergiler ve çalışanların ücreti oluyor. Hâlden 15 liraya çıkan çilek pazar tezgahına düştüğünde fiyatı 30 lirayı buluyor. Pazarcının kurduğu tezgahın aylık kirası ise İstanbul gibi büyükşehirlerde 10 bin lirayı buluyor.
