Rakamlarla yoksulluk: 2,8 milyon haneye 752 milyon liralık gıda yardımı

Mesude ERŞAN
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı verileri ve sosyal yardımlardaki artış, yoksullaşmayı işaret ediyor. En temel ihtiyaç gıda için yardım yapılan hane sayısı ve tutar artıyor.

2019’da toplam 688 bin 507 haneye 343,22 milyon, 2020’de 1 milyon 154 bin 418 haneye 629 milyon 297 bin 527, geçen yıl da 2 milyon 830 bin 570 haneye 752 milyon 604 bin 364 lira tutarında gıda yardımı yapıldı.

İstanbul Tabip Odası Yönetim Kurulu üyesi Dr. Güray Kılıç ve Dr. Ergün Demir’in Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın sosyal yardımlarla ilgili yayımladığı verileri derledi.

Kılıç ve Demir’in derlemesi, Türkiye’deki işsizlik ve yoksullaşmayı ortaya koydu. İşsizler ya da sosyal güvenceli işleri bulunmayanlar, devletin yardımlarıyla yaşamlarını sürdürmeye çalışıyor.

Demir, rakamları şöyle anlattı: “Türkiye’de yaşayanlar giderek daha fazla yoksullaşıyor. Yoksullukla eğitim ve sağlık, birbirlerini doğrudan ve dolaylı olarak etkiliyor. Yoksulluk en fazla çocukları, kadınları, yaşlıları ve özürlüleri sosyal dışlanma riskiyle karşı karşıya bırakıyor.”

‘Siyasetçilerin cebinden çıkmıyor, lütuf değil’

Kılıç ve Demir, derlemelerinde, bir hak olan sosyal yardım harcamalarının, kanun ve kararnamelerle kurulmuş veya kurulacak fonlardan bakanlar kurulu kararıyla yüzde 10’a kadar aktarılacak miktarlar, gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplamının yüzde 2,8’i, trafik para cezalarının yüzde 50’si, RTÜK gelirlerinin yüzde 15’i, bütçedeki ödenekler, her nevi bağış, yardım ve diğer gelirlerden yapıldığını belirtti.

Kılıç, “Görüldüğü gibi sosyal yardım harcamaları siyasetçilerin cebinde çıkmıyor. ‘Oy’ tehdidiyle siyasal tercih kullanılmasını isteyen siyasetçiler bilmelidirler ki sosyal yardımlar aslında bir lütuf değil devletin karşılaması gereken yasal bir hak” dedi.

Yoksulluk envanterine neden yedi yıldır ulaşılamıyor?

Kılıç ve Demir, 2015’ten sonra bütçe sunum kitapçığı ve idare faaliyet raporunda Bütünleşik Sosyal Yardım Bilgi Sistemi’ne kayıtlı hane sayısı ve kişi sayısının yayımlanmadığını söyledi.
Düzenli yayımlanan Türkiye Sosyal Yardım İstatistikleri Bülteni de yayımdan kaldırıldı. Dolasıyla gerçek yoksulluk envanterine ulaşılamıyor.

Kılıç ve Demir’in derlemesine göre, 2019’da 3 milyon 282 bin 975 hane sosyal yardımlardan faydalandı. Bunların 2 milyon 501 bin 106’sı düzenli, 2 milyon 106 bin 961‘i süreli, 1 milyon 309 bin 895’i ise hem düzenli hem de süreli yardımlardan faydalandı.

Pandemi etkisiyle ikiye katlandı
2020’de sosyal yardımdan faydalanan hane sayısı yaklaşık iki katına çıktı. 6 milyon 630 bin 682 hane sosyal yardımlardan faydalandı. 2 milyon 450 milyon hane düzenli, 2 milyon 733 bin 721 hane süreli yardım aldı. 1 milyon 436 bin 799 hane ise hem düzenli hem de süreli yardımlardan faydalandı.

Geçen yıl ise sosyal yardımdan faydalanan hane sayısı 5 milyon 903 bin 515’e düştü. 2 milyon 476 bin 457 hane düzenli, 5 milyon 276 bin 998 hane süreli, 1 milyon 849 bin 940 haneyse hem düzenli hem de süreli yardımlardan yararlandı.

Süreli yardım alanlardaki artış, pandemi nedeniyle yapılan yardımlardan kaynaklanıyor.

Gıda yardımı alanlar artıyor

İnsanların en temel ihtiyacı beslenme. Yardımlar, bu en temel ihtiyacını dahi karşılamakta güçlük çekenleri gösteriyor. Gıda yardımları, kaymakamlıkları bağlı sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları tarafından yapılıyor.

Ramazan ayı ve Kurban Bayramı öncesinde gıda, giyim ve temel ihtiyaçlarda 2019’da 688 bin 507 hane için 343,2 milyon lira kaynak kullanıldı. 2020’de gıda yardımı alan hane sayısı 1 milyon 154 bin 418’e çıktı (4 milyon 414 bin 724 kişi) ve toplam 629 milyon 297 bin 527 lira tutarında yardım yapıldı.

Geçen yıl 2 milyon 830 bin 570 hanede yaşayan 11 milyon 369 bin 761 kişiye toplam 752 milyon 604 bin 363 lira yardım yapıldı.

Toplumun yardım ihtiyacını ortaya koyan verilerden biri de şartlı eğitim yardımı. Şartlı eğitim yardımı (İlköğretim erkek öğrenciye aylık 55, kız öğrenciye aylık 60 lira, ortaöğretim erkek öğrenci aylık 70, kız öğrenci aylık 90 lira) 2021’de 2 milyon 128 bin 750 fayda sahibine 898,61 milyon lira ödendi.

Bu yardım, sosyal güvencesiz, 3294 sayılı kanun kapsamındaki ihtiyaç sahibi ailelere, çocukların örgün eğitime devam etmeleri için veriliyor. Şartıysa okul açıkken, bir ayda, dört günden fazla devamsızlık yapmamaları.

Yine sosyal güvencesiz, 3294 sayılı kanun kapsamında ihtiyaç sahibi ailelere çocuklarının ve anne adaylarının hamilelik süresince sağlık kontrolüne gitmeleri, doğumlarını hastanede yapmaları şartıyla sağlanan yardımlar var. Gebelik döneminde aylık 100, çocuk için aylık 55 lira, doğumun hastanede yapılması halinde bir seferlik 150 lira, şartlı lohusalık için doğumu takip eden ilk iki ay toplam 300 lira veriliyor. 2021’de 1 milyon 230 bin 12 kişiye, 494,08 milyon lira tutarında bu şartlı yardımlar yapıldı.

GSS primi ödenemiyor

Sigortalı bir işte çalışmayan veya herhangi bir kapsamda sosyal güvencesi ve Genel Sağlık Sigortası (GSS) primini ödeyecek gücü olmayanlar, gelir testine giriyor. Aile içinde kişi başına düşen gelir, brüt asgari ücretin üçte birinin altındaysa GSS primleri genel bütçeden karşılanıyor:

Güvencesiz engelli ve yaşlılara destek
65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamında ihtiyaç sahiplerine, engel oranı en az yüzde 40 olan engellilere ve özel gereksinim düzeyi en az hafif düzeydeki çocukların yakınlarına aylık bağlanıyor.

Bu kişilerin sosyal güvenlik kurumlarından bir gelir veya aylık hakkından yararlanmaması ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi çalışmaması gerekiyor.

Engelli ve engelli yakını aylıklarında hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir dikkate alınıyor ve söz konusu aylıklara ilişkin muhtaçlık sınırı 2021’de 852,53 liraydı.

Geçen yıl engelli (yüzde 70 ve üzeri) aylığı kapsamında 279 bin 757 kişi için 2 milyar 800 milyon 319 bin 972, engelli (yüzde 40-yüzde 69) aylığı kapsamında 351 bin 998 kişi için 2 milyar 350 milyon 745 bin, engelli yakını aylığı (18 yaş altı) kapsamında 98 bin 116 kişi için 620 milyon 266 bin 176 lire ödendi.

65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamında, sosyal güvenlik kurumlarından gelir veya aylık hakkından yararlanmayan 65 yaşını doldurmuş yaşlılara aylık bağlanıyor. Söz konusu aylıklara ilişkin muhtaçlık sınırı 2021 yılında 852,53 liraydı. 836 bin 665 kişiye toplam, 7 milyar 458 milyon 919 bin 533 lira ödendi.

‘Eşit paylaşımı yoksulluğu bitirir’
Dr. Demir, şunları kaydetti: “Sosyal yardımlardan yararlanan kişi sayısı ve sosyal yardım program harcamalarında son yıllardaki artışın en önemli nedenleri işsizlik, yoksulluk, eğitim ve sağlık hakkına erişimde yaşanan sorunlarla gelir eşitsizliği. Ekonomik yoksunluğu, gelir dağılımındaki eşitsizliği ve işsizliği üreten sistemin bunlara çare bulması beklenemez. Yoksulluğun en aza indirilmesi, gelir dağılımındaki eşitsizliğin ortadan kaldırılması ve kaynakların eşit dağılımının sağlanmasıyla mümkün.”

Dr. Kılıç ise değerlendirmesinde şunları kaydetti: “Ücretli kesimin alım gücü hızla geriliyor, enflasyon oranı artıyor, işsizlik tırmanıyor. Yoksullaşma ve geçim sorunun şiddetlenmesi nedeniyle ailelerin çoğu yaşamlarını en asgari düzeyde sürdürebilmek için komşularından, ailelerinden ve sosyal yardım programlarından destek alıyor.”